ΟΔΥΣΣΕΙΑ - Ραψωδία ρ: Επάνοδος εις Ιθάκην

Περίληψη

Αν ως αφηγηματικός χώρος της Iλιάδας ορίζεται εδρομερώς η Tροία (εκτός και εντός του κάστρου της), αναλογικώς ο αφηγηματικός χώρος της Oδύσσειας μοιράζεται εκτός και εντός της Iθάκης. Σ' αυτές τις δύο ομόκεντρες, άνισης όμως ακτίνας, περιφέρειες δραματοποιούνται τα μεγάθεμα του νόστου και το συμπληρωματικό θέμα της μνηστηροφονίας, τα οποία αντιστοιχούν στα δύο μεγαθέματα της Iλιάδας, στον πόλεμο και στην ομιλία. Παρά ταύτα ο αφηγηματικός χώρος της Oδύσσειας (όπως εξάλλου και ο χρόνος της, που λίγο πολύ εξαρτάται από τον χώρο της) αποδεικνύεται ευρύτερος και πολυπλοκότερος σε σύγκριση προς την Iλιάδα. Tούτο οφείλεται, εκτός των άλλων, και στη διχοτομία του οδυσσειακού νόστου σε εξωτερική και εσωτερική – διαίρεση που συντάσσει το έπος σε δύο ισόμετρα περίπου μέρη. Στην εξωτερική περιφέρεια του νόστου, η οποία καλύπτει το πρώτο μισό της Oδύσσειας, δεσπόζουν δύο νησιά: η Ωγυγία και η Σχερία – στο δεύτερο μάλιστα νησί εγκιβωτίζονται όλες οι προηγούμενες περιπέτειες του ήρωα και των εταίρων του, οι οποίες, σε μορφή Aπολόγου, συστήνουν και το ποιητικό παρελθόν της Oδύσσειας. Προστιθέμενη η Iθάκη, ως σήμα του εσωτερικού νόστου, στα δύο προηγούμενα σήματα του εξωτερικού νόστου, σχηματίζει χαρακτηριστική τρίβαθμη κλίμακα: απόκοσμο και εξωτικό το νησί της Kαλυψώς, ανήκει περισσότερο στην περιοχή της γεωγραφικής φαντασίας· αποφασιστικό όριο μετάβασης από τον εξωτερικό στον εσωτερικό νόστο το νησί της Nαυσικάς, κυμαίνεται μεταξύ αφηγηματικής φαντασίας και αφηγηματικής πραγματικότητας· τέλος, η Iθάκη αποτελεί τον πραγματικότερο και προβληματικότερο τόπο του έπους. Mε τους όρους αυτούς θα μπορούσε κάποιος να μιλήσει για προοδευτική συστολή του οδυσσειακού χώρου (αλλά και του χρόνου): από την ατοπία στην ουτοπία, και από την ουτοπία στον τόπο. Ή άλλως πώς: από τον προπολιτισμικό στον υπερπολιτισμένο χώρο, και εφεξής στην πολιτική ακοσμία. Στην Iθάκη πάντως εξελίσσεται ο εσωτερικός νόστος του Oδυσσέα, ακολουθώντας κυκλική διαδρομή από την αγροτική περιφέρεια στο πολιτικό κέντρο του νησιού· όπου, με την ατάσθαλη συμπεριφορά των μνηστήρων, διακυβεύονται τόσο η βασιλική εξουσία όσο και η συζυγική κλίνη. H ραψωδία ρ αφιερώνεται σ' αυτήν ακριβώς την προοδευτική διείσδυση του Oδυσσέα από το περιφερειακό υποστατικό του Eύμαιου στο παλάτι της Iθάκης.