ΟΔΥΣΣΕΙΑ - Ραψωδία χ: Μνηστηροφονία

Περίληψη

Η εικοστή δεύτερη ραψωδία της Οδύσσειας, όπως το προδηλώνει και ο αλεξανδρινός τίτλος της («Μνηστηροφονία»), είναι η φονικότερη του έπους. Το φονικό φτάνει κάποτε στο όριο της ανελέητης σκληρότητας και στιγματίζει το σώμα του Οδυσσέα με αίμα και λύθρο μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Θα χρειαστεί φωτιά και θειάφι για τον εξαγνισμό ο ήρωας, προτού αντικρίσει την Πηνελόπη, προωθήσει τον κορυφαίο αναγνωρισμό του, επανακτήσει τη συζυγική κλίνη και τη βασιλική εξουσία. Με άλλα λόγια: Ο πολύτλας Οδυσσέας αντιστρέφεται εδώ σε πολύφονον – ιδιότητα που, για ευνόητους λόγους, δεν κωδικοποιήθηκε σε συστατικό του λογότυπο.
Στον βαθμό που η οδυσσειακή μνηστηροφονία παραπέμπει, όπως το υπαινίσσεται ο Δίας στη θεών αγορά της πρώτης ραψωδίας, στον φόνο του Αιγίσθου, φαίνεται φονικότερη, καθώς πολλαπλασιάζει τον ανθρώπινο στόχο της· χωρίς μάλιστα παρεπόμενες αντιφονικές περιπλοκές, όπως συμβαίνει στον μύθο των Ατρειδών, δραματοποιημένο τρεις αιώνες αργότερα από τον Αισχύλο στον Ορέστειά του. Με τους όρους αυτούς φαίνεται ότι ο ποιητής της Οδύσσειας είχε να αντιμετωπίσει στην περίπτωση του πρωταγωνιστή του ήρωα ένα φονικό σκάνδαλο, οφειλόμενο κατά πάσα πιθανότητα στην προηγούμενη νοβελιστική παράδοση, ανάλογο προς εκείνο με τον ανόστιμο όλεθρο όλων των εταίρων του Οδυσσέα. Το ζητούμενο επομένως είναι αν πέτυχε να δικαιώσει επαρκώς τη φονική αυτή έξαρση του πολύτροπου ήρωά του.
Πρώτο και απροσδόκητο στοιχείο προς αυτή την κατεύθυνση: ο ψυχρός, κατά κάποιον τρόπο προϋπολογισμένος, τρόπος, με τον οποίο διεκπεραιώνει ο Οδυσσέας τη σαρωτική μνηστηροφονία. Στο σημείο τούτο ο εκδικητικός ήρωας της Οδύσσειας διαφέρει από τον, φαινομενικά τουλάχιστον, ομόλογό του Αχιλλέα στην Ιλιάδα, η φονική δραστηριότητα του οποίου πραγματοποιείται σε κατάσταση ξέφρενης μανίας και αβάστακτου πόνου για τον σκοτωμένο εταίρο του Πάτροκλο. Τούτο σημαίνει ότι ο ποιητής της Οδύσσειας ενδιαφέρεται να εντάξει τη δική του μνηστηροφονία σε ένα λιγότερο παθολογικό πλαίσιο από εκείνο της Ιλιάδας, ορίζοντας με τον τρόπο αυτόν μιαν αντίληψη θεοδικίας και ανθρωποδικίας πιο προχωρημένη.